W historii Kościoła katolickiego Avignon stanowi miejsce szczególne, bowiem przez prawie 70 lat XIIIgo wieku Avignon był miejscem rezydowania papieży. Okres ten określa się nazwą „niewoli awiniońskiej” trwającej od roku 1309 do roku 1370, okres ten doczekał się szeregu świetnych analiz i publikacji historycznych.
U źródeł konieczności opuszczenia Rzymu przez papieża Klemensa V w 1309 roku stał konflikt króla Filipa IV Pięknego z poprzednikiem Klemensa, papieżem Bonifacym VIII. Filip, zaangażowany w wojnę z Anglią, nałożył znaczny podatek na posiadłości papieskie we Francji, przejął także sądownictwo nad duchownymi we Francji, co wywołało protesty papieża Bonifacego VIII wyrażone m.in. w bulli papieskiej Clericis laicos, opublikowanej 24 lutego 1296 roku. Bonifacy zagroził ekskomuniką Filipa Pięknego, na co ten w odpowiedzi nasilił jeszcze bardziej restrykcje finansowe na dobra kościelne we Francji, co stawiało w trudnej sytuacji urząd papieski w Rzymie. Bonifacy VIII ogłosił w 1297 roku pojednawczą encyklikę Esti de statu, w której przyznał Francji w razie nagłej potrzeby prawo opodatkowania kleru bez ubiegania się o uprzednią zgodę Rzymu, ale konflikt ponownie nasilił się po jubileuszowym roku 1300. W roku 1302 Bonifacy VIII wydał kolejną encyklikę "Unam Sanctam", którą uważa się za jedną z najbardziej ostrych wypowiedzi papieskich na temat relacji władzy kościelnej i świeckiej. Papież jednoznacznie uznał, że najwyższą władzą na ziemi jest władza kościelna, władza świecka powinna być podporządkowana kościelnej a ta ostatnia, nawet jeżeli zbłądzi w swoich osądach, nie powinna podlegać w żaden sposób władzy świeckiej. Jak widać, tak naprawdę spór dotyczył nie tylko kwestii finansowych, ale przede wszystkim wpływu władzy kościelnej na władze świeckie. Nic dziwnego, że encyklika ta wywołała wściekłość Filipa.

Następca Bonifacego, Benedykt XI starał się dojść do porozumienia z Filipem, jednak pozycja papieża w tych negocjacjach była znacznie osłabiona przez nasilające się ruchy antypapieskie w samym Rzymie. Na czele opozycji antypapieskiej stał wydziedziczony przez Bonifacego ród Colonnów. Benedykt XI musiał opuścić Rzym w 1304 roku i przeniósł urząd papieski do Perugii, gdzie wkrótce po przenosinach zmarł. Konklawe zebrało się także w Perugii, obrady trwały 11 miesięcy i wyłoniły na papieża Klemensa V, który popierany był przez Francję. Klemens V, następca Benedykta XI, zdając sobie sprawę z zagrożenia pozycji papiestwa zdecydował się opuścić Rzym i oddać pod protektorat Filipa Pięknego. Papież Klemens V osiedlił się w Avignonie w 1309 roku i tak rozpoczęła się historia pobytu papieży w tym mieście, która trwała aż do roku 1377.

Historia pokazała, że był to czas podporządkowania władzy papieskiej polityce Francji. Jednocześnie pobyt papieży poza Rzymem, szerzący się nepotyzm oraz fiskalizm i podatki ściągane na rzecz Kurii papieskiej spowodowały dalszy upadek autorytetu władzy papieskiej i umocnienie się ruchów antykościelnych. Od roku 1309 do roku 1377 urzędowało w Avignonie 7 papieży: Klemens V, Jan XXII, Benedykt XII, Klemens VI, Innocenty VI, Urban V i Grzegorz XI. Papież powrócił do Rzymu w styczniu 1377 roku. Był nim Grzegorz XI, który zdecydował się na ten krok wbrew królowi Francji, aby odzyskać kontrolę nad Państwem Kościelnym we Włoszech. Już wcześniej zagrożenie utraty wpływów w Państwie Kościelnym skłoniły Urbana V do opuszczenia Avignonu i powrotu do Rzymu w 1367 roku. Papież powrócił do Rzymu 16 października, nie zdołał jednak przezwyciężyć trudności i oporu w samym Państwie Kościelnym i 3 lata później (27 września 1370 roku) musiał wrócić do Awinionu. Jak wspomniałem wyżej, jego następca Grzegorz XI podjął próbę powrotu ponownie w 1377 roku i wraz z 13 kardynałami przyjechał do Rzymu. 

Jak wiadomo z historii, powrót Grzegorza XI do Rzymu nie rozwiązał problemów papiestwa. Podczas konklawe po śmierci Grzegorza XI doszło do zamieszek ulicznych. Rzymianie w obawie, że kolejny papież może ponownie opuścić Rzym domagali się, aby kolejnym papieżem został Włoch. Tak też się stało i papieżem został Urban VI. Naciski tłumu, a także incydent z zakłóceniem porządku obrad zgromadzenia przez zbrojną bandę, która wdarła się na konklawe spowodowały, że część kardynałów, zwłaszcza francuskich, nie uznała ważności wyboru Urbana VI. Ten, aby pojednać się z opozycją kardynalską zwołał konsystorz w Anagni, podczas którego miano zadecydować o legalności wyboru nowego papieża. 2 sierpnia 1378 kardynałowie wydali oświadczenie, w którym uznali, że konklawe rzymskie z kwietnia 1378 jest nieważne, gdyż wybór został przeprowadzony pod naciskiem i groźbą ze strony tłumu. 9 sierpnia 1378 kardynałowie francuscy, będący główną siłą opozycji wobec Urbana VI, wezwali go do abdykacji. Ten oczywiście odmówił. Kardynałowie opuścili Anagni i przenieśli się do Fondi, gdzie pod ochroną wojsk księcia Caetaniego zwołali nowe konklawe i 20 września 1378 roku wybrali antypapieżem kardynała Roberta de Genève na Klemensa VII. Sytuację jeszcze bardziej skomplikował fakt, że kuria rzymska uznała ważność wyboru Klemensa VII i wypowiedziała posłuszeństwo Urbanowi VI. 31 października 1378 antypapież został koronowany a pontyfikat ten stał się początkiem Wielkiej Schizmy Zachodniej, która trwała aż do soboru powszechnego w XV wieku.

Antypapież Klemens VII ekskomunikował papieża Urbana VI i rozpoczął wojnę celem zagarnięcia Rzymu. Wojska papieża zwyciężyły jednak armię antypapieską pod Marino i przejęły kontrolę nad Rzymem. Klemens VII wycofał się do Neapolu a w czerwcu 1379 udał się do Awinionu, gdzie urzędował aż do śmierci. Po jego śmierci kolejnym antypapieżem został Benedykt XIII, który urzędował tutaj aż do roku 1422. Tak więc Awinion stał się wtedy miejscem urzędowania antypapieży.

Kolejnych siedmiu papieży z Avignon, w prawym dolnym rogu antypapież Klemens VII







My przyjechaliśmy do Avignon we wrześniowy poranek roku 2015, aby „pobuszować” po ulicach miasta, stanąć „na moście w Avignon” i zobaczyć miejsca znane z pobytu i rządów papieży. Zaparkowaliśmy samochód w okolicach mostu Deladier na dużym, podziemnym parkingu i stąd ruszyliśmy w kierunku starego miasta i słynnego Pałacu Papieskiego.
Pałac góruje nad miastem, to ogromny gotycki kompleks bardziej przypominający zamek niż pałac. Budowę pałacu zainicjował w roku 1334 papież Benedykt XII. Klemens V, gdy przybył do Avignon w roku 1309, zamieszkał i rezydował gościnnie w miejscowym klasztorze Dominikanów, ideę budowy pałacu podjęli dopiero jego następcy. Avignon w tym czasie przeżywał ogromny rozwój, stanowił jeden z największych i najbardziej prężnych ośrodków w Europie, porównywalnym w tym czasie z potencjałem Londynu, Paryża czy Neapolu. W roku 1303 Bonifacy VIII założył w Avignon uniwersytet.


Pałac przytłacza swoim ogromem, wystarczy powiedzieć, że jest to największy gotycki pałac w Europie. Ma ponad 15000 m2 powierzchni, co odpowiada czterem „średnim” katedrom gotyckim budowanym w tym czasie w Europie. Sama budowla ma bardzo nieregularny kształt, bowiem składa się de facto z dwóch pałaców – Pałacu Starego (Palais Vieux), budowanego w latach 1335 – 1342 z inicjatywy papieża Benedykta XII oraz Pałacu Nowego (Palais Neuf), budowanego w latach 1342-1352 za pontyfikatu papieża Klemensa VI.

Budowniczowie Pałacu: Jan XXII, Benedykt XII i Klemens VI




Weszliśmy głównym wejściem na dziedziniec Pałacu Nowego - tzw. Cour de Honneur. Dziedziniec jest tak duży, że odbywają się tutaj spektakle teatralne podczas uznanego od lat Festiwalu Teatralnego. Pierwsze wrażenie to wielkość całej budowli. Widać to szczególnie spoglądając na Wieżę Papieską (zwaną także Anielską), znajdującą się w północnym skrzydle dziedzińca. Wieża została zaprojektowana przez architekta Pierra Peysson jako istotna część Pałacu Starego. Jest jedną z 12stu wież pałacowych, ma 47 metrów wysokości. Okno widoczne w prawym łuku wieży wychodzi z pokojów papieskich. Dwa okna widoczne w lewym łuku to okna Górnego Skarbca, gdzie mieściła się w czasach Benedykta XII ogromna biblioteka zawierająca około 2000 woluminów. 

Wieża Papieska

Loża Błogosławieństw

W przeciwnym rogu dziedzińca znajduje się Loża Błogosławieństw, ze zdobionym maswerkami gotyckim oknem, stanowiąca część Pałacu Nowego. To stąd papież wygłaszał kazania, błogosławił, ogłaszał decyzje o beatyfikacji i kanonizacji oraz udzielał odpustów.
Stary Pałac budowany przez Benedykta XII to bardzo funkcjonalna, świetnie przemyślana budowla. Mieści on szereg reprezentacyjnych pomieszczeń, a jednocześnie posiada wiele pomieszczeń użytkowych i gospodarczych, które stanowiły o komforcie codziennego życia w pałacu. W skrzydle południowym znajdowały się pomieszczenia na konklawe, w północnym kaplica a pomieszczenia zachodniego skrzydła zamieszkiwał dwór papieski. We wschodniej części znajdowały się zbrojownia, powyżej zaś wielka kuchnia i konsystorz, w którym odbywały się obrady kurii i wielka jadalnia przeznaczona na uczty. W części wschodniej budowli Benedykta XII mieściły się prywatne komnaty papieży (w tym sypialnia, prywatny gabinet do pracy).
Szczególne wrażenia robi dziedziniec z krużgankami Benedykta XII, w jego północno-wschodnim skrzydle wznosi się wieża Trouillas mieszcząca spiżarnie oraz piwnice na opał. 



Dziedziniec z krużgankami Benedykta XII
Wieża Trouillas


Do zwiedzenia jest 25 pomieszczeń pałacowych, o różnym przeznaczeniu i wielkości. Zwraca uwagę  funkcjonalność pałacu np. świetnie rozwiązany sposób dostarczania ciepłych posiłków z kuchni do pomieszczeń pałacowych za pomocą wind. Kilka sal robi wrażenie swoim ogromem, zwłaszcza Sala Audiencyjna, Sala Posiedzeń czy też Sala Bankietowa (Gran Tinel).
Sala Bankietowa mierzy prawie 50 metrów długości i ponad 10 metrów szerokości. Charakterystyczny jest jej drewniany sufit pochodzący z XIV wieku. Papież zasiadał na podwyższeniu, na jej południowym końcu. Sala połączoną była z pomieszczeniami kuchennymi przez system wind pałacowych. Sala ta służyła także do obrad konklawe. Zamurowywano wówczas wszystkie wejścia do niej, pozostawiając jedynie małe wejście dla podawania posiłków.


Sufit Sali Bankietowej (Gran Tinel)

Sala Audiencyjna jest jeszcze większym pomieszczeniem - mierzy ponad 50 metrów długości i 15 metrów szerokości. Ogromne okna wpuszczają dużo naturalnego światła. To tutaj zasiadała Rada Trybunału Papieskiego. Na ścianach zachowały się resztki fresków Goivanettiego przedstawiające sceny z życia proroków oraz sceny ze Starego testamentu.
Sala Posiedzeń (Consistory) służyła przyjęciom delegacji przybywających do pałacu a także audiencjom publicznym. Sala została znacznie zniszczona podczas pożaru w XV wieku. Przetrwały na ścianach resztki fresków Simone Martiniego.

Sklepienie Wielkie Kaplicy

Za czasów Klemensa VI powstała nowa część pałacu. W latach 1344 - 1347 powstała Wielka Kaplica, dedykowana apostołom Piotrowi i Pawłowi z przepięknym, gotycki sklepieniem. Kaplica i większość budynków tej nowej części powstało według projektu Jeana de Louvres. Do kaplicy wchodzi się przez Zakrystię Północną, w której uwagę zwraca XV wieczny relief przedstawiający Ukrzyżowanie.





Kolejne wieże dobudowywano w ciągu kilkudziesięciu lat, za czasów Urbana V wykończono główny dziedziniec Court d'Honneur. 
Niewiele niestety zachowało się z oryginalnych dekoracji pałacowych – najlepiej zachowały się freski Giovanettiego w kaplicach Św. Marcelisa i Św. Jana. Freski w kaplicy Św. Marcelisa malował Giovanetti w latach 1344-1345, przedstawiają one sceny z życia świętego, malowane są od sufitu , spiralnie ku podłodze. W czasie naszej wizyty tylko cześć fresków była udostępniona dla zwiedzających, bowiem kaplica przechodzi prace restauracyjne. Freski w kaplicy Św. Jana, która znajduje się na niższym poziomie od kaplicy Św. Marcelisa, przedstawiają sceny z życia Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Giovanetti malował je w latach 1346-1348. 

Freski w kaplicy Św. Marcelisa


Pozostałości bogatej ornamentyki można obejrzeć także w papieskiej sypialni oraz w tzw. Pokoju Jelenim (Stag Room), gdzie znajdują się freski obrazujące obyczaje dworskie m.in. polowanie na jelenie. Sypialnie papieskie ulokowane są pomiędzy starym i nowym pałacem, ornamentyka utrzymana jest w kolorze niebieskim. Pokój Jeleni służył Klemensowi VI jako pokój do czytania i nauki, freski wykonane zostały przez różnych malarzy, włoskich i francuskich.

Warto wejść na pałacowe wieże, rozciąga się stąd widok na Avignon i okolicę. Każda z 12 wież ma swoją historię, np. ciała zabitych przeciwników Rewolucji w 1791 roku przez rewolucjonistów francuskich zostały wrzucone do Wieży des Latrines, jednej z wież Starego Pałacu. Zresztą Rewolucja Francuska przyniosła dewastację i upadek Pałacu. Najlepszym przykładem działań rewolucjonistów jest portal wejściowy do Loży Błogosławieństw, na którym rewolucjoniści obcięli głowy wszystkim wyrzeźbionym figurom.

Portal wejściowy do Loży Błogosławieństw

Widok z wież pałacowych (po prawej Katedra  Notre-Dame des Doms)

Zamek wart jest odwiedzin, ale jak zwykle - poza sezonem turystycznym.....W sezonie rzesze turystów czynią to miejsce bardzo zatłoczonym, zmniejszając przyjemność zwiedzania.

W Avignon wszystkie drogi prowadzą oczywiście do słynnego mostu Świętego Benezeta – Point Saint-Benezet  (Benezet to prowansalski odpowiednik imienia Benedykt). Dzisiaj most nazywany jest po prostu „mostem w Avignon”, od razu wiadomo o jaki most chodzi, pod taką nazwą wysławiano go w słynnej pieśni „Sur le pont d’Avignon” napisanej przez Pierrea Certona w XVI wieku, tak śpiewała o nim także Ewa Demarczyk. Jak wiadomo, w obu piosenkach mówi się o „tańczących na moście w Avignon” – tak naprawdę tańce odbywały się na znajdującej się pod mostem, na środku Rodanu, wyspie Ile de Barthelasse, która była miejscem rozrywki dla mieszkańców miasta.
Most wzniesiony został w latach 1171 – 1185 i należał do jednych z największych mostów epoki średniowiecza. Liczył około 920 metrów długości, 4 metry szerokości i miał 22 przęsła, Stanowił strategiczny obiekt łączący Avignon z leżącym po drugiej stronie Rodanu Villeneuve-les-Avignon. Biegł tędy główny szlak łączący Włochy z Hiszpanią. W XIV wieku kardynałowie awiniońscy częściej przebywali w Villeneuve niż w Avignon, z którego wyprowadzili się ze względu na znaczne zanieczyszczenia miasta i ogromny smród roznoszący się w całym mieście (jak pisałem wcześniej, Avignon był wtedy jednym z największych ośrodków miejskich w Europie). Jest rzeczą nieco zapomnianą, że w średniowiecznych miastach, ze względu na brak kanalizacji, panował ogromny smród – tym większy, im większa była metropolia.

Most został pierwszy raz zniszczony już 40 lat po wybudowaniu, podczas wojny religijnej z Albigensami przez oblegające miasto wojska Ludwika VIII  (w 1226 roku). Szybko został odbudowany przez mieszkańców (pomimo zakazów królewskich), ale w następnych latach był regularnie niszczony przez powodzie i wylewy Rodanu. Podczas odbudowy powstała także kaplica Św. Mikołaja, zachowana przy drugim przęśle mostu (została przebudowana w następnych wiekach, starsza część nosi nazwę „kaplicy dolnej”, a nowsza „kaplicy górnej”). W kaplicy przechowywano prochy Św. Benezeta, które w 1674 przeniesiono do zakonu Celestynów ze względu na zagrożenie powodziowe. Święty Benezet jest głównym bohaterem legendy dotyczącej budowy mostu. Benezet był pasterzem, który usłyszał głos z nieba nakazujący mu budowę mostu. Anioł posłał go z tą wiadomością do biskupa, który kazał udowodnić Benezetowi pozaziemski charakter tej wiadomości. Benezet miał wtedy dźwignąć wielką skałę, zaniósł ją na brzeg Rodanu i wskazał miejsce budowy mostu.

Utrzymanie mostu w następnych wiekach stawało się coraz bardziej kosztowne i ostatecznie po kolejnym zniszczeniu przez powodzie (zwłaszcza w 1603 i 1605 roku) zaniechano jego odbudowy w XVII wieku. Przeprawiano się wówczas promem do wyspy Barthelasse, a stamtąd na piechotę specjalnie zbudowaną, drewnianą kładką.  Jak wspomniałem, do dzisiaj zachowały się tylko 4 przęsła mostu, które przetrwały z odbudowy mostu podjętej  około 1345 roku przez papieża Klemensa VI.




Avignon posiada swój charakter, chociaż miasto utonęło dzisiaj w morzu komercji i rozrywki. Do mostu Św. Benezeta śmigają dzisiaj motorówki, wszędzie gra głośna muzyka, atmosfera całkowicie jarmarczna. Widać jednak potęgę tego miejsca jaką było to miasto kilkaset lat temu.

 13 grudnia 2015
Avignon, Awinion, most w Awinion, pałac papieski, antypapieże, antypapież, Klemens VI, konklawe,Demarczyk





←06. Francja: Orange                                                                                     08. Francja: Montmajour→